‘ALAKEN’- Antigoaleko hiztegia

TXILIKU idazle zarauztarrak  Antigoaleko hiztegia argitaratzen du ZARAUZKO HITZAn . Bitxia bezain interesgarria. 
Denok ditugula hainbat hitz kuttun, edota gure jakin-mina edo ezinegona pizten digutenak dio. Horietako asko lokalismoak izan ohi direnak, Zarauzko bitxikeriak.

Zergatik dugu joera hori? Zergatik lotzen gara antsia horrekin gure-gureak diren bitxikeria horietara? Txaparro, zanbuila, karkara, andarika, itxafero… zergatik perlatxo arraro horiei halako neurriz kanpoko atxikimendua? Misterio-kutsua, agian? Besteetatik bereizi nahia?

Egia esate aldera, horietako zenbait hitzek izan badute halako misterio-kutsua; non arraiotik sortu da Zarautzen tximilikuarteka ibili bezalako esamolde bat, askoz arruntagoa eta ulerterrazagoa denean ezkutaketara edo gordeketara  ibili bezalakoa? Eta behin hasiz gero, aurrekoarekin batera, jolas berean, erabili ohi den kuartakerre hitza? Zein bide ezkututik etorri zaigu hori bezalako hitz arraroa? Orion zenbaitek guarda oker esaten omen dute Zarauzko kuartakerre horren ordez. Horrek baluke zentzua, kunplitzen ari dena oker dagoela adieraziko lukeelako, baina, ez dakit zergatik, oso zaila iruditzen zait guarda oker horretatik kuartakerre sortzea. Nondik dator, beraz? Misterioa.

Misterio-kutsua zuen, eta du, izenburuko alaken horrek ere. Ia denok entzun dugu: Alaken, alaken, / ala pikula tun paire, / errespundela pikula tunpa / Jesus Maria Jainkoa zen.
Esan genezake Gabonetako kanta bateko hitzak direla, eta gabon-kantetan ez dela erraza izaten jakiten hitz batzuen esanahia, baina… ez da hori bakarrik.

Andoni Egañak kontatzen digu 1957. urtean gabon-kanta lehiaketa batean Imanol Urbietak saria irabazi zuela kanta horrekin, eta, baita ere, eskolan ikasi zutela hainbat hitzek zer esan nahi zuen oso ondo ulertu gabe. Hala eta guztiz, misterio-kutsua hor dago. Jesus Maria Jainkoa zen esaldiak kirrinka egiten du gabon-kanta horretan, are gehiago nahikoa zenean aldaketatxo txiki bat zuzenago esateko, Jesus umea Jainkoa zen, esaterako. Susmoa da, beraz, hor atzean badagoela, seguru asko, lehenagotik datorren beste zerbait, zaharragoa dena.

Eta horrela, lehengo batean, Antonio Zabalaren Txirrita. Jose Manuel Lujanbio Retegi liburua irakurtzen ari nintzela hara non 236. orrialdean agertzen zaidan atal bat Kanta zar bat izena duena. Bertan, Txirritaren iloba Joxe Ramon Erauskin Lujanbioren hitzetan, kontatzen da Txirritak bertso eta kanta zahar franko zekizkiela, eta kontentu eta pozik zegoen aldietan honako hau kantatu ohi zuela:

Nere andreak badirudi
zaku gaizki josiya;
beretzako gordetzen du
gauzik onen guziya,
astelenetan neretzako
sardin begi gorriya;
alaken alaken,
alaken eta txunbailen,
erresponde la Mikela Txunba,
    Jesús, María y José.
Kantu horren kutsu misoginoaz gain, deigarria gertatzen zaigu alaken hitza, eta erresponde la Mikela Txunba delakoa. Nor ote zen Mikela hori? Non ikasi ote zuen Txirrita zaharrak kanta zaharrago hori? Han eta hemen munduan zehar hargin-lanean ibili zenean?

Imanol Urbietaren gabon-kantaren letren iturriak mende bat lehenagora eramateak ez du misterioa konpondu, ez du ezer berririk argitu, bakarrik erakusten digu hitzen historia guk uste baino nahasiagoa izan daitekeela, eta alaken zahar horrek uste baino sustrai sakonagoak dituela. Eta hori da misterio-kutsu gehiago ematen diona.                                                                                                                                                                           Iturria: urolakosta.hitza.eus/2018/02/22/j-m-olaizola-txiliku-alaken/